De tekst van vandaag is een column van Wim Jansen die hij schreef voor Nieuw Wij. Met dank aan Wim voor het mogen plaatsen van zijn column!

Wim Jansen is theoloog, schrijver en dichter. Naast het predikant-schap was hij lange tijd werkzaam als docent levensbeschouwing, met name op de Hogeschool Zeeland. Tot zijn emeritaat in 2015 was hij predikant van Vrijzinnig Delft en de Vrijzinnige Koorkerkgemeenschap in Middelburg. Als columnist bij Nieuw Wij is de mystiek zijn invalshoek.
Meer over hem vind je bij:  www.wimjansen.nu
Meer over Nieuw Wij vind je bij:  www.nieuwwij.nl

♥♥♥

Voorwaarts leven.
Het betekent in ieder geval dat we niet in het verleden kunnen blijven hangen. Niet in heimwee moeten blijven steken. Dat is heel slecht voor een mens, zeg ik, de vleesgeworden nostalgie zelve. Maar ik heb mijn lesjes geleerd.

Toen ik vanuit het Anton Pieck-stadje Veere predikant werd in de Vinexwijken van Enschede-Zuid had ik de eerste tijd heimwee en spijt. O, wat wilde ik graag terug – wat we ook vaak deden als ik een weekend vrij was. Tijdens een feestje daar besprak ik mijn nostalgie met een oude, wijze boer. Wat hij zei zette me op het goede been: ‘Er is geen terug. Er is alleen maar vooruit.’

Achterwaarts begrijpen: worden en ontworden
Om het leven achterwaarts te begrijpen steel ik een woordpaar van de Duitse schrijver Herman Hesse (1877-1962). In zijn boek De kunst van het ouder worden signaleert hij twee bewegingen in het menselijke leven: worden en ontworden.

Worden is het ontwikkelen van het ik met alles wat daaraan vastzit: afkomst, biotoop, identiteit. Dat is niet slecht of egoïstisch, maar een volkomen natuurlijk gebeuren. De emancipatie van een stevig ego is nodig om je ruimte in deze wereld op te eisen. Het is echter niet de eindbestemming. Dat veel mensen dit wel zo zien is juist de ellende.

De eindbestemming van de mens – en trouwens van alles wat leeft – is: ontworden. Dat is het loskomen van je natuurlijke netwerk, je onthechten van de eigen leefomgeving, het overstijgen van je beperkte blikveld, het voorbijzien aan je eigen bestaan en oog krijgen voor het grote, alsmaar groter wordende geheel. Wisseling van perspectief: je ik vanuit het centrum naar de marge.

In algemene taal: steeds meer open staan voor het universeel menselijke. In biologische taal: je plek weten als schakeltje in de levenscyclus, deel van het geheel. In politieke taal: de bewustwording van het wereldburger zijn. In mystieke taal: het ontledigen van het ik en opgaan in de liefde – of wat je God noemt.

Herman Hesse noemt het transcenderen. Zoals uit de titel van zijn boek blijkt koppelt hij dat aan leeftijd: worden aan de jeugd en ontworden aan de ouderdom. Maar ik ben zo vrij ze daarvan los te zien. Er zijn jongeren die van nature of gedrongen door het leven al ontworden en ouderen die maar krampachtig blijven worden, nooit ‘uitgeworden’ lijken te zijn, alleen maar en steeds meer met zichzelf bezig zijn.

De redding van de wereld
Achterwaarts begrijpend zie ik dat de maatschappij en ons leven vooral bestaat uit worden. Sterker nog, ik signaleer dat de wereld aan worden ten onder gaat. Aan ‘zelf’: de verering van eigen identiteit, roots, volk, huidskleur, ras, land, regio, geloof etc.
Of het nu Zeeuwen, Brabanders of Friezen zijn met de ‘trots’ – dat rare, misplaatste sentiment – op hun provincie, of Marokkaanse Nederlanders die koste wat kost voor het Marokkaanse voetbalelftal willen spelen, of welk regionalisme ook, het mondt altijd uit in superioriteitswaan.

Ontworden is het geheim van het leven. Je kunt ook zeggen: ontworden is de laatste fase van het worden. De voltooiing en vervulling ervan.
Het ont-ikken is de bestemming van het ik, zoals een graankorrel eerst dik en groot mag groeien om zich uiteindelijk te verliezen in de aarde.
De ware identiteit van het zelf is het niet-zelf.

Ontworden is doodgaan aan je dikke ik. Dat wil zeggen: bevrijd worden van dat altijd weer opspelende, eisende ik. Het betekent: onbevreesd leven, want je bent al dood geweest.
Het is opgaan in liefde. Liefde worden. God worden.

Al die zich opblazende identiteiten, als die allemaal zouden ontworden, zich leeg zouden maken, dat zou de redding van de wereld zijn. Van mensen onderling en van de natuur.

Dan zouden we ons kinderen van één moeder weten, zoals Spinoza zich dat voorstelde als de bestemming van God/Natuur.

Voorwaarts leven is ontworden.
En het is heerlijk.

Wim Jansen